Lichaamsbewustzijn en hoogbegaafde kinderen

Waarom lichaamsgericht werken essentieel is

Herken je dit? Je zit tegenover een slim, nieuwsgierig kind, met ogen die bijna dwars door je heen kijken. Een kind dat altijd meer wil weten, en elke vraag beantwoordt met nóg een vraag. Het lijkt soms wel alsof je met een kleine, volwassen co-therapeut in gesprek bent. Zo helder en volwassen kan dit kind zijn in het uitleggen van zijn gedachten! Maar te midden van al dat praten en denken merk je dat de energie bijna volledig naar het hoofd gaat.

En dat is precies waar dit om draait. Hoogbegaafde kinderen zijn niet alleen cognitief begaafd, maar vaak ook emotioneel begaafd, met een intense en rijke binnenwereld. Dat is een enorme rijkdom, maar het brengt ook uitdagingen met zich mee.

De valkuil van alleen een cognitieve benadering bij hoogbegaafdheid

De valkuil bij het begeleiden van deze kinderen is dat we onbewust te veel focussen op praten, waardoor we hen onbedoeld verder in hun hoofd brengen in plaats van naar hun gevoel en lichaam.

Dat is niet zo vreemd, want hun cognitieve vaardigheden zijn uitzonderlijk: ze kunnen snel moeilijke vraagstukken oplossen, sociale situaties doorgronden en hun gedachten en gevoelens duidelijk verwoorden. Maar wat gebeurt er wanneer ze vastlopen? Dan is het vaak niet de oplossing om nog meer een appel te doen op het denken. Juist het tegenovergestelde is nodig: ze mogen meer voelen, ervaren en doen.

Het belang van lichaamsgerichte oefeningen bij hoogbegaafde kinderen

Lichaamsbewustzijn – het vermogen om de signalen van het lichaam te voelen en begrijpen – is voor hoogbegaafde kinderen essentieel. Het helpt ze niet alleen om hun cognitieve talenten volledig te benutten, maar ook om veerkrachtig te blijven en zich emotioneel gezond te ontwikkelen. Daarnaast helpt het hen om hun emotionele begaafdheid te omarmen en in te zetten als richtingaanwijzer in hun leven.

Zonder dit contact met hun lichaam raken ze vaak uit balans, wat kan leiden tot allerlei gedrags- en psychische problemen of lichamelijke klachten. Denk aan overprikkeling, vermoeidheid, buikpijn, depressie, stressklachten en andere emotionele problemen.

Praktijkvoorbeeld

Stel je voor: Leah, een hoogbegaafd kind, is bang om fouten te maken. Ze weet dat het niet erg is om fouten te maken, dat dit zelfs mag en onderdeel is van leren. Haar ouders en leerkrachten benadrukken dit telkens weer. Leah begrijpt het wel, maar toch blijft ze bang en wil ze niets nieuws aangaan.

In plaats van eindeloos te blijven praten over haar gedachten en herhaaldelijk te zeggen dat ze fouten mag maken en doorzetten helpt, zou Leah enorm veel hebben aan het ontwikkelen en vergroten van haar lichaamsbewustzijn.

Als ze leert voelen wat er in haar lichaam gebeurt – zoals spanning in haar buik – kan ze hier beter op reageren. Zo kan ze haar automatische trauma-reactie (bevriezen) doorbreken, meer controle krijgen in spannende situaties en zich weer veilig voelen in haar lichaam.

Doordat ze meer in contact komt met haar lichaam en stress leert reguleren, kan ze nieuwe ervaringen opdoen die haar zelfvertrouwen versterken. Deze balans tussen denken, voelen en doen helpt haar niet alleen cognitief, maar ook emotioneel verder in haar ontwikkeling. Zo kan Leah haar volledige potentieel realiseren en zich authentiek ontwikkelen.

Vijf redenen waarom lichaamsbewustzijn voor hoogbegaafde kinderen zo’n cruciaal verschil kan maken:

1. Veel vertrouwen in denkkracht

Hoogbegaafde kinderen hebben vanaf hun babytijd al een uitzonderlijk alert en actief denkvermogen. Omdat hun hoofd vaak zo sterk betrokken is bij hun ontwikkeling, lopen ze het risico sneller “in hun hoofd” te leven en minder contact met hun lichaam te hebben. Door lichaamsbewustzijn te ontwikkelen, ontdekken ze dat hun lichaam niet alleen een bron van inzicht is, maar ook een anker waarop ze kunnen vertrouwen. Dit helpt hen om problemen te verminderen of te voorkomen dat ze later in hun leven psychische of lichamelijke klachten ontwikkelen.

2. Diepe en intense emoties

Hoogbegaafde kinderen kunnen gemakkelijk overweldigd raken door de intensiteit van hun denken en voelen, waardoor het soms moeilijker kan zijn om grip te krijgen op spanningen en emoties. Vaak hebben ze hiervoor extra ondersteuning, begrip en geduld nodig van hun ouders. Lichaamsbewustzijn helpt hen emoties te herkennen en voelen zonder erin te verdrinken. Zo ontdekken ze dat emoties juist kracht en richting kunnen geven, en bouwen ze een basis van rust en veerkracht op. Deze prachtige intense binnenwereld is namelijk een krachtig instrument om hun verlangens, wensen en dromen na te jagen.

3. Gevoeligheid voor interne en externe prikkels

Hoogbegaafde kinderen ervaren vaak een hoge prikkelgevoeligheid: van de stress op school tot hun eigen gedachtestromen, hun zintuigen staan voortdurend op scherp. Zoals treffend wordt gezegd: “Deze kinderen zien de wereld door een vergrootglas.” Lichaamsbewustzijn biedt een gezonde manier om spanning los te laten en prikkels te verwerken. Door tijdig te herkennen wanneer prikkels te veel worden, leren ze omgaan met dagelijkse stress, wat hen beschermt tegen klachten zoals hoofdpijn, buikpijn en emotionele problemen.

4. Risico van aanpassing

Hoogbegaafde kinderen hebben de neiging zich gemakkelijk aan te passen door hun hoge bewustzijn. Omdat ‘erbij horen’ een universele behoefte is en ze zich vaak ‘anders’ voelen, ervaren ze het innerlijke dilemma: “Ik wil erbij horen, maar mezelf niet verliezen.” Lichaamsgericht werken helpt hen in contact te blijven met zichzelf. Ze leren hun voelsprieten bewust naar binnen (lichaam) of naar buiten (omgeving) te richten. Dit versterkt hun zelfvertrouwen en beschermt hun eigenheid, zelfs in sociale situaties waar ze anders de neiging hebben zich aan te passen.

5. Emotioneel geheugen en life events

Hoogbegaafde kinderen hebben vaak een sterk emotioneel geheugen. Ze herinneren zich gebeurtenissen levendig, wat zowel mooi als uitdagend kan zijn. Kleine trauma’s, zoals afwijzing of kritiek, komen door hun intense binnenwereld vaak harder binnen. Deze herinneringen kunnen erg intens zijn en door hun denken nog intenser worden, waardoor ze moeite hebben om los te laten en zich vast te draaien in herbeleving en stress. Lichaamsbewustzijn helpt hen om ervaringen fysiek te verwerken, zodat ze beter leren omgaan met deze uitdagingen in het leven.

Lichaamsgerichte therapie helpt hoogbegaafde kinderen niet alleen om meer in balans te blijven, maar geeft hen ook de tools om hun intense gevoelswereld te begrijpen en er op een gezonde manier mee om te gaan.

1. Bewegen om te voelen

Hoogbegaafde kinderen zitten vaak veel in hun hoofd. Voldoende bewegen is een simpele, maar ontzettend belangrijke manier om hen te helpen uit hun hoofd te komen en verbinding te maken met hun lichaam. Dit is extra relevant omdat kinderen op school vaak langdurig stilzitten en in hun vrije tijd tegenwoordig meer achter een scherm doorbrengen. Beweging helpt hen niet alleen om meer bewust te worden van hun lichaam, maar ook om prikkels op een gezonde manier te verwerken en spanning te ontladen.

2. Spanning en ontspanning herkennen

Leer kinderen om spanning en ontspanning in hun lichaam te onderscheiden. Dit kan met een eenvoudige oefening:
Laat het kind verschillende lichaamsdelen aanspannen, bijvoorbeeld de handen tot vuisten ballen of de schouders hoog optrekken.
Vraag hen vervolgens om bewust te ontspannen en het verschil te voelen.
Bespreek samen waar de spanning zat en hoe de ontspanning nu voelt.

Waarom dit werkt: Het helpt kinderen om bewust te worden van fysieke signalen van stress en hoe ze zelf controle kunnen nemen om spanning los te laten.

De standaard oefeningen, zoals bijvoorbeeld Jacobson’s progressieve spierontspanning, zijn echter niet altijd passend of geschikt voor ieder kind. In een therapeutische context is het essentieel om te kijken wat er gebeurt in de ervaring en om aan te sluiten bij wat een kind daadwerkelijk nodig heeft.
Het hebben van een uitgebreide therapeutische gereedschapskist met lichaamsgerichte oefeningen is daarom onmisbaar. Zo kun je maatwerk leveren en écht aansluiten bij het unieke kind dat tegenover je zit.

Nieuwsgierig? Hier vind je alternatieve oefening voor de standaard Jacobson-methode.

3. Ademhalingsoefeningen

Diepe ademhaling is een krachtige manier om spanning te verminderen en rust te creëren. Een effectieve oefening is de 4-7-8 ademhaling:

• Laat het kind vier tellen rustig inademen door de neus.
• Vraag hen de adem zeven tellen vast te houden.
• Laat ze acht tellen langzaam uitademen door de mond.

Waarom dit werkt: Het richt de aandacht op het lichaam en kalmeert het zenuwstelsel, waardoor kinderen zich minder overweldigd voelen.

Belangrijk: Voor sommige kinderen is het lastig om direct stil te staan bij hun ademhaling, zeker als ze veel spanning of stress ervaren. In zulke situaties kunnen andere ervaringsgerichte werkvormen eerst nodig zijn om hen op een veilige manier richting lichaamsbewustzijn te begeleiden. Zodra ze zich meer op hun gemak voelen in hun eigen lichaam, wordt het makkelijker om ademhalingsoefeningen te introduceren. Volg altijd het tempo van het kind en forceer niets.

Voor een simpele, effectieve ademhalingsoefening kun je deze blog bekijken.

Lichaamsgericht werken met hoogbegaafde kinderen via de Kind in Beweging methode

De praktische tools voor lichaamsbewustzijn die we hebben besproken, vormen een waardevolle eerste stap in het helpen van hoogbegaafde kinderen om meer in contact te komen met hun lichaam. Ze helpen kinderen om fysieke signalen van stress te herkennen en effectief te reguleren. Maar soms zijn deze basale lichaamsgerichte oefeningen niet voldoende. Wanneer een kind emotionele onbalans ervaart – in de vorm van fysieke klachten, gedragsproblemen of intense emoties – is er meer nodig dan alleen ademhalingsoefeningen en ontspanningstechnieken.

In zulke gevallen is het cruciaal om kinderen ervarings- en lichaamsgericht te begeleiden binnen een goed theoretisch raamwerk dat specifiek is afgestemd op de behoeften van het individuele kind. Dit gaat verder dan het simpelweg toepassen van losse oefeningen. Het vraagt om een diepere benadering waarbij het kind als geheel wordt benaderd, met oog voor de persoonlijke belemmeringen die kunnen ontstaan.

Wil jij deze aanpak verder verdiepen in je werk met (hoogbegaafde) kinderen?

Dan is de Kind in Beweging Methode iets voor jou. Deze methode biedt therapeuten een holistische, geïntegreerde aanpak om kinderen te begeleiden in hun ontwikkeling van lichaamsbewustzijn en emotionele veerkracht. Het leert je niet alleen hoe je praktische oefeningen toepast, maar ook hoe je deze effectief afstemt op de unieke behoeften van elk kind. Wat doe je bijvoorbeeld wanneer een kind weerstand biedt? Of wanneer een kind, ondanks ademhalingsoefeningen, vast blijft zitten in zijn gedachten?

De Kind in Beweging Methode biedt antwoorden op deze vragen en leert je hoe je een duurzaam fundament legt voor lichaamsbewustzijn, zelfvertrouwen en emotionele balans. Hierdoor help je kinderen niet alleen tijdelijk, maar geef je hen de vaardigheden die hen hun hele leven ten goede komen.